GÖRÜŞ-İsrail’in Gazze’ye taarruzları ve milletlerarası insancıl hukuk

Prof. Dr. Yücel Acer, İsrail’in, Filistinlilere karşı işlediği savaş hatalarını, milletlerarası insancıl hukuk kurallarını ihlalini ve ilerleyen süreçte Memleketler arası Ceza Mahkemesince sürecin nasıl yürütülebileceğini AA Tahlil için kaleme aldı.

***

Gazze Şeridi’nden 7 Ekim günü İsrail’e yönelik Hamas’ın askeri kanadı Kassam Tugayları tarafından gerçekleştirilen askeri taarruzları müteakip İsrail silahlı kuvvetleri Gazze Şeridi’ni direkt amaç alan geniş çaplı askeri taarruzlara başladı. Neredeyse birinci günden itibaren havadan ve karadan aralıksız bombalanan kentler ve kasabalarda şu ana kadar binlerce sivil hayatını kaybetti ya da yaralandı. Yüzbinlerce insan yaşadıkları yerlerden zorla göç ettirildi. “Hamas’ı yok etme niyeti” tezi ile Gazze yaşanılamaz hale getirildi. Bu ağır taarruzların hukuksal bir yerinin bulunup bulunmadığının ve hangi temel kuralları ihlal ederek ne cins cürümlere yol açtığının ortaya konulması elzemdir. Genel değerlendirmeler dahi, tüzel tabanı bulunmayan bu yasa dışı akınların “savaş suçları”, “insanlığa karşı suçlar” hatta “soykırım suçu” oluşturacak boyutlara ulaştığını gösteriyor.

Silahlı güce başvurma hakkı

Filistinli kümelerin askeri taarruzları karşısında İsrail’in legal müdafaa hakkının bulunmadığını, bu cins taarruzlar karşısında İsrail’in Filistin topraklarını işgal eden bir devlet olarak sadece hukuksal yükümlülüğünden bahsedilebileceğini, bu yükümlülüğün de İsrail’in işgal ettiği topraklardan legal sonlarına çekilmek olduğunu belirtmek gerekir. Bu durum, Memleketler arası Adalet Divanının İsrail’in Filistin topraklarında inşa ettiği duvara dair verdiği müşavere görüşünde de açıkça tabir ediliyor. Bu istikamette resmi açıklamalar yapan devletler ve görüş bildiren uzmanlar bulunuyor. İsrail’in işgalci taraf olduğu gerçeği bir kenara koyulduğunda ve İsrail’in yasal müdafaa hakkını kullandığı varsayılsa dahi kullanılan gücün orantısızlığı ve maksat alınan kişi ve yerler dikkate alındığında, İsrail’in karşı ataklarının legal müdafaa hakkının yasal sonlarından çıktığını ve türel tabandan mahrum topyekun bir taarruza dönüştüğünü gözlemliyoruz.

Uluslararası Ceza Mahkemesinin (UCM) kurucu mutabakatının 8. unsurunda tabir edildiği üzere, siyasi yahut askeri teşkilat üzerinde tesirli bir formda denetim uygulayan yahut yönlendiren kişi ya da bireyler tarafından “bir akın eyleminin” planlanması, hazırlanması, başlatılması ve yürütülmesi “saldırı suçu” oluşturuyor. Bu hata, savaşı başlatan ve yürüten siyasi ve askeri yöneticilerin ferdî cezai sorumluluğuna yol açtığı üzere karşı tarafa verilen zararın giderilmesini de gerektiriyor.

İsrail’in hareketleri ve memleketler arası insancıl hukuk kurallarının ihlali

Savaş esnasında savaş dışı siviller, yaralı askerler ve savaş esirleri üzere şahısların ve sivil mülk ve altyapının, tarihi kültürel yapıtların korunmasını maksat edinen memleketler arası insancıl hukukun ilgili kuralları ve İsrail’in ilgili hareketleri birlikte değerlendirildiğinde, İsrail’in hareketlerinin birçok farklı çeşitten savaş hatası oluşturduğu görülüyor.

UCM’nin kurucu mutabakatının 8. hususunda tanımlandığı üzere, ilgili Cenevre Kontratı kararları uyarınca korunan bireylere yahut mallara karşı ve bir planın yahut siyasetin ya da büyük ölçekli aksiyonların bir kesimi olarak gerçekleştirildiğinde taammüden öldürme, insanlık dışı muamele, taammüden büyük acıya neden olma yahut bedene yahut sıhhate önemli ziyan verme, askeri gerekliliklerle haklı gösterilemeyecek halde mülklerin kapsamlı bir halde imha edilmesi ve bunlara el konulması, bir savaş esirini yahut öteki korunan bir kişiyi taammüden adil ve nizamlı ömür haklarından yoksun bırakma, hukuka alışılmamış olarak hudut dışı etme yahut nakletme yahut hukuka karşıt olarak hapsetme, rehin alma üzere aksiyonlar savaş cürmü teşkil ediyor. Ayrıyeten, geniş çaplı tesiri nedeni ile sivillerle askerler ortasında ayrım gözetmeyen, kullanıldığında sivillere de ziyan veren ve gaye alınan şahıslara gereksiz acı veren cinsten silahların kullanımı da savaş hatası oluşturan hareketler ortasındadır. İsrail’in geniş çaplı tesir yaratarak sivilleri de öldüren ya da yaralayan çeşitten silahlar kullandığı açıkça ortadadır. İsrail, yakıcı niteliğe ile bireylere ağır acı veren ve bu nedenle kullanımı yasak olan fosfor bombasını Gazze’nin kuzeyinde birtakım bölgelerde kullandığına dair somut ispatlar ortaya konmuştur.

İsrail’in üstte belirtilen aksiyonları, savaş kabahati oluşturan aksiyonlarla örtüşüyor. Sivillerin taammüden öldürülmesi ya da yaralanması, insanlık dışı muamele, bedene yahut sıhhate önemli ziyan verme, zorla yerinden etme, mülklerin kapsamlı imhası ve yasaklanmış silahların kullanımı üzere aksiyonlar en ön plana çıkan aksiyonlar durumundadır.

UCM statüsü birçok kabahat aksiyonunun yanı sıra ayrıyeten, kasıtlı olarak sivil nüfusa yahut bireylere akınlar yöneltmek, sivillere kasıtlı olarak akın düzenlemek, işçiye, tesislere, materyale, birliklere yahut ünitelere kasıtlı olarak saldırmak, Birleşmiş Milletler (BM) Kuralı uyarınca insani yardım yahut barışı müdafaa misyonunda yer alan araçlara bu tıp saldırlar yapmak, sivillere ziyan vermesine yahut doğal etrafa yaygın, uzun vadeli ve önemli ziyan vermesine neden olacak ve beklenen somut ve direkt genel askeri avantajla karşılaştırıldığında açıkça çok olacak hareketlerde bulunmak da cürüm sayılıyor.

İnsanlığa karşı suçlar

İsrail’in aksiyonlarının sadece “savaş suçu” oluşturmakla kalmayıp ayrıyeten daha ağır bir niteliğe sahip “insanlığa karşı suç” da teşkil ettiği söylenebilir. UCM Statüsü’nün 7. hususu, taarruz “herhangi bir sivil topluluğa yönelik yaygın yahut sistematik bir taarruzun modülü olarak” gerçekleştiriliyorsa insanlığa karşı kabahat kapsamına gireceğini öngörüyor.

İsrail’in hareketlerinin “bir sivil topluluğa yönelik yaygın yahut sistematik bir taarruzun modülü olarak” gerçekleştirildiğine dair değerli göstergeler bulunuyor. Maksat Hamas’ın askeri yeteneklerini ortadan kaldırmak ve Gazze Şeridi’ndeki egemenliğine son vermek olarak açıklansa da bunun çok ötesine geçildiği, sivil nüfusun Gazze’nin kuzeyinden atılmasının sağlanmaya çalışıldığı, bütün aksiyonların de bu plan dahilinde sistematik olarak gerçekleştirildiği görülüyor.

Hatta insanların evvelce yaşadıkları yerlere tekrar dönmesini engellemek için gerekmediği halde bütün yerleşim binalarının büsbütün yıkıma uğrayacak formda bombalanması, hastanelerin bombalanarak yaralıların ve sığınan sivillerin dahi gaye alınması, müddet tanınarak sivil halkın yaşadıkları yerleri terk etmeye zorlanması, insani yardımların ulaşmasının engellenmesi, temel muhtaçlık ögelerinin Gazze’ye akışının kesilmesi, dehşet salacak tipten, örneğin Gazze’de hiçbir yerin güvenliği olmadığını gösterecek çeşitten akınlar yaparak halkın göçe zorlanması, mümkün olduğunca fazla insan kaybına yol açacak çeşitten bombalama aksiyonlarının gerçekleştirilmesi, Gazze halkının tümden gaye alınması, güçlü göstergeler olarak değerlendirilmelidir.

Etnik paklık suçu

İsrail’in Gazze’de uyguladığı hareketleri “etnik temizlik” cürmü ile örtüştürmek de mümkündür. Sivil nüfusu zorla göç ettirerek ya da toplu katliam yoluyla etnik açıdan homojen bir coğrafik bölge oluşturma aksiyonları etnik paklık hatalarıdır.

İsrail’in hücumlarının sırf “savaş suçları” ve “insanlığa karşı suçlar” oluşturmakla kalmayıp “soykırıma varan eylemler” olarak da nitelendirildiklerini görüyoruz. UCM Statüsü’nün 6. unsuru soykırım kabahatini, “ulusal, etnik, ırksal yahut dinî bir kümesi büsbütün yahut kısmen yok etmek gayesi ile kümenin üyelerini öldürmek, kümenin üyelerine önemli bedensel yahut zihinsel ziyan vermek, kümenin fizikî olarak yok olmasına yol açacağı hesaplanarak ömür şartlarını kasıtlı olarak bozmak, küme içinde doğumları önlemeye yönelik önlemler uygulanması yahut kümeye ilişkin çocukların zorla diğer bir kümeye nakledilmesi” olarak tanımlıyor.

İsrail, Gazze Şeridi’ne gerçekleştirdiği aksiyonları ile her gün yüzlerce Filistinli sivili öldürüyor, onlara önemli bedensel yahut zihinsel ziyan veriyor ve kümenin hayat şartlarını bozan ağır önlemleri taammüden uyguluyor. İsrail’in bu aksiyonlarının Gazze’de yaşayanları büsbütün olmasa dahi kısmen yok etme niyeti ile yapıldığı kanıtlandığında soykırım hatasının oluştuğu söylenebilecektir. İsrail’in sivil ve askeri yetkililerinin bu gayeyle hareket edip etmediğini kanıtlamak elbet ki sıkıntı olacaktır. Çünkü kelam konusu niyet alenen söz edilmeyecektir ve rastgele bir niyetin ispatının olduğu üzere İsrail’in niyetinin ortaya konması da güç olacaktır.

Ancak Bosna Hersek-Sırbistan Soykırım Davası Kararı’nda Milletlerarası Adalet Divanının tabir ettiği üzere, aksiyonların niteliğinden niyete ulaşmak mümkündür. İsrail’in hareketlerinin niteliğinin incelenmesi ile bu tarafta bir niyetin var olup olmadığının ortaya konulması mümkün ve hukuken muteber olacaktır. Sivillere ulaşacak insani yardımın kesilmesi, besin ve güç akışının engellenmesi, hastanelerin bombalanması aksiyonları, Filistinlilerin Gazze’nin güneyine göç etmesi istendiği halde ulaştıkları güneydeki yerlerde de bombalanmaları Filistinlileri kısmen dahi olsa yok etme niyetinin taşınıyor olabileceğinin delilleridir. Bu ispatlara misal daha birçok delilin ortaya konması mümkündür. Filistin 2014 yılında UCM’den Filistin topraklarında işlenen cürümlerin soruşturulmasını ve sorumluların yargılanmasını talep etmişti. Filistin daha sonra 2015 yılı başlarında UCM Statüsü’ne taraf olarak talebini daha da güçlendirdi.

Filistin’in Mahkeme’nin statüsüne taraf hale gelmesi ile İsrail’in işgal ettiği kısımlar da dahil olmak üzere Filistin topraklarında işlenen bütün cürümler, kim tarafından işlenirse işlensin Mahkeme tarafından soruşturulması gereken ve sorumlularının cezalandırılması gereken cürümler haline gelmiştir. Bu talep üzerine UCM halihazırda Filistin topraklarında işlenen cürümleri soruşturuyor ve 7 Ekim’de başlayan taarruzlar da Mahkeme’nin yargı yetkisine giriyor. Hakikaten UCM Savcısı, Hamas’ın ve İsrail’in aksiyonlarının UCM’nin yetki alanına girdiğini açıkça söz etti. Güney Afrika Cumhuriyeti, Bolivya, Bangladeş ve Cibuti üzere devletler, UCM’ye başvurarak İsrail’in Gazze’ye gerçekleştirdiği akınların soruşturulmasını talep etti. Ayrıyeten birçok sivil toplum kuruluşu ve şahıslar ellerinde bulunan kanıtları Mahkeme’ye ulaştıracaklarını da beyan etti. Sivil toplum kuruluşlarının ya da şahısların Mahkeme’den resmi talepte bulunma yetkisi bulunmamasına karşın Mahkeme savcılığına kanıtlar ulaştırarak soruşturmalara savcı üzerinden dayanak olmaları mümkündür.

Bu durumda ilerleyen devirlerde UCM’nin bilhassa birtakım İsrailli sivil ya da askeri karar vericiler hakkında soruşturma başlatması, dava açması ve yakalama kararları çıkarması beklenmelidir. Lakin Mahkeme’nin gıyabında yargılama yetkisi bulunmadığından, hakkında dava açılan İsrailli yetkililerin yargılamalarının devam edebilmesi ve cezalandırılabilmeleri için şahsen ele geçirilip Mahkeme’ye teslim edilmeleri gerekiyor.

[Prof. Dr. Yücel Acer, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Hukuk Fakültesi, SETA]

Makalelerdeki fikirler müellifine aittir ve Anadolu Ajansının editöryal siyasetini yansıtmayabilir.