Alzheimer’ı belirti göstermediği devirde tespit edebilen sistem Türkiye’de

Türkiye’de kamu ve üniversite hastaneleri içerisinde birinci sefer Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi’nde uygulamaya alınan “amiloid PET” görüntülemesi sayesinde Alzheimer, belirtilerin ortaya çıkmadığı erken evrede tespit edilebiliyor.

Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Nükleer Tıp Anabilim Kısmı Lideri Prof. Dr. Lütfiye Hasret Atay, öğretim üyeleri Prof. Dr. Ümit Özgür Akdemir, Dr. Öğr. Üyesi Fazilet Balcı öncülüğündeki grubun Alzheimer hastalığının erken teşhisine ait 2018’den bu yana yürüttüğü bilimsel çalışmalar sonuç verdi.

Beyinde, Alzheimer hastalığının kilit proteini olan “amiloid plak” birikimini ölçen “Amiloid Pozitron Emisyon Tomografisi (PET)” metodunu, seçilmiş kimi hastalarda uygulayan uzmanlar, bu sayede hastalığın varlığını erken periyotta saptamayı başardı.

Sağlık Bakanlığı Türkiye Sıhhat Enstitüleri Başkanlığının (TÜSEB) Stratejik Ar-Ge dayanağı sağladığı çalışmalarla, ilerleyen yıllarda Alzheimer hastalığına karşı ulusal erken teşhis modeli geliştirilmesi hedefleniyor.

“Alzheimer, belirtilerin ortaya çıkmasından 15-20 sene evvel başlıyor”

Prof. Dr. Atay, AA muhabirine yaptığı açıklamada, nörodejeneratif hastalıkların görüntülenmesine yönelik uzun müddettir çalışmalar yürüttüklerini, Türkiye’de bu mevzuda birincilere imza atan referans bir kısım olduklarını vurguladı.

Nükleer tıpta, bedende araştırılmak istenen bölgeye nazaran radyoaktif belirteçle işaretlenmiş farklı farmasötiklerin hastalara damar yoluyla verildiğini, en çok kullanılan farmasötiğin de “glikoz” (şeker) olduğunu anlatan Atay, bu sayede bedende onkolojide çoğalan kanserli hücreleri tespit ederek, olağandışı dağılım olup olmadığının belirlendiğini ve yorumlandığını söyledi.

Prof. Dr. Atay, Alzheimer hastalığı üzere nörodejenaratif hastalıkların tespitinde ise farklı metotların devreye alınması gerektiğine işaret ederek, şu bilgileri paylaştı:

“Alzheimer ve öbür demans hastalığı tiplerinde, beyindeki nöronlar, bir müddet sonra ‘şeker’ kullanamaz hale geliyor ve ölüyor. Fakat bu tablo, hastalık ilerlediğinde, unutma kaybı üzere önemli belirtiler ortaya çıktığında oluşuyor. Meğer Alzheimer hastalığı, belirtilerin ortaya çıkmasından yaklaşık 15-20 sene evvel başlıyor. Hastanın görünürde hiçbir şikayeti yokken beyninde istenmeyen ‘amiloid’ proteinleri birikmeye başlıyor. Bunlar yavaş yavaş beyin hücrelerinin vefatına neden oluyor. Hastalığın önemli semptomları da bu süreçten sonra ortaya çıkıyor.”

“Yöntemde beyindeki ‘amiloid’ yüküne bakıyoruz”

Bu durumdan hareketle yeni geliştirilen bir molekülün nükleer tıpta kullanıldığını, farklı ülkelerde de bu mevzuda çalışmaların sürdüğünü bildiren Atay, “Ülkemizde birinci kere Gazi Nükleer Tıpta, Hacettepe Üniversitesinden uzmanların da takviyesiyle başlatılan çalışmayla, bu molekülü kullanmaya başladık. Bu çalışmayla ilgili yayınlarımız dünya literatüründe yer buldu. Şu an hem hastalarımıza hem de Sıhhat Bakanlığı’mızın desteklediği öteki bir proje çerçevesinde ‘amiloid PET’ görüntülemesini yapıyoruz.” dedi.

Prof. Dr. Atay, kelamlarını şöyle sürdürdü:

“Bu görüntüleme formülünde hastalarımıza damardan ‘amiloid’ proteinine bağlanan radyoaktif bir belirteç veriyoruz ve beyindeki ‘amiloid’ yüküne bakıyoruz. Ayrıyeten görsel değerlendirmenin yanında grubumuzdan gerçekleştirdiği özel bir program sayesinde amiloid yükünün sayısal bedelini de ölçüyoruz. Bu ölçüm sistemi de ülkemizde birinci, yakın vakitte patent başvurusunu yapmayı planlıyoruz.

Görüntüleme sistemiyle hastada erken devirde Alzheimer hastalığı olup olmadığını belirliyoruz. Ölçüm sistemi sayesinde bunu sayısal olarak da ispatlıyoruz. Bu sayede hastalarımıza çok erken periyotta yanlışsız teşhis koyarak, yanlışsız tedaviye yönlendirilmelerini sağlıyoruz.”

Hastalık belirtisi ortaya çıkmadan 15-20 yıl evvel teşhis konulabilecek

Prof. Dr. Lütfiye Hasret Atay, bu tetkikin önemli aile hikayesi bulunan, öbür kimi tetkikler sonucunda hastalıktan kuşku duyulan ve nöroloji uzmanlarının yönlendirdiği seçilmiş hastalara uygulandığının altını çizdi.

Alzheimer’ın amiloid plaklarının birikmesi sonucu sinsi formda ilerlediğini vurgulayan Atay, “Örneğin, 70 yaşında Alzheimer hastalığı ortaya çıkan bir kişinin beyninde aslında bu hastalığa yol açan amiloid plakları ortalama 50 yaşından itibaren toplanmaya başlıyor. Hasta, 70 yaşına kadar Alzheimer’la ilgili hiçbir belirti vermiyor, kan testi, MR, bilişsel testleri pak çıkıyor. Aşikar belirtiler ortaya çıktığında hastalık çoktan başlamış oluyor. Kullandığımız metot sayesinde hastalara 50’sinde bile, yani amiloid plaklarının beyinde birinci oluşmaya başladığı evrede, hastanın şimdi hiçbir şikayeti yokken teşhis koyabiliyoruz.” diye konuştu.

“Hastalarımızın yeni tedavilere erken periyotta yönlendirilmesini sağlayacak”

Ortalama ömrün uzadığına ve 65 yaşın üstündeki her 10 bireyden 1’inin de Alzheimer hastalığına yakalandığına dikkati çeken Atay, dünyada bu hastalığa karşı, beyindeki amiloid yükünü temizlemeye odaklanan yeni ilaç tedavileri üzerindeki çalışmaların da sürdüğüne işaret etti.

Prof. Dr. Atay, şu değerlendirmelerde bulundu:

“Son devirde Alzheimer’a karşı geliştirilen bir ilaç onaylandı, yakında Avrupa’da da onayı çıkacak. Bu ilaçların kullanımında en kıymetli kaide, hastanın amiloid PET taramasının olumlu çıkması, yani erken devir Alzheimer hastası olması olacak. Hastanemizde kullandığımız amiloid PET taraması bu açıdan çok değerli. Dünyadaki gelişmelerle paralel ülkemizde de Alzheimer’ın erken periyotta tanılanması, yanlışsız tedaviye, yeni geliştirilen ilaçlara hastalarımızın erken devirde yönlendirilmesini de sağlayacak.”

“Hedefimiz ulusal teşhis modelimizi geliştirebilmek”

TÜSEB’in desteklediği ulusal teşhis modeli geliştirilmesine yönelik projede de nöroloji, psikoloji, biyokimya, genetik, nükleer tıp, radyoloji üzere farklı uzmanlık alanlarıyla işbirliği içinde olduklarının altını çizen Atay, şu değerlendirmelerde bulundu:

“Hedefimiz Alzheimer üzere nörodejenaratif hastalıklara karşı kendi ulusal teşhis modelimizi geliştirebilmek. Zira hem dünyada hem de ülkemizde yaşlı nüfustaki artışı dikkate aldığımızda bir Alzheimer pandemisiyle karşı karşıyayız. ABD’de şu an 13 milyon, ülkemizde ise 700 bin kayıtlı Alzheimer hastası var. 2050’de Alzheimer hastası sayısının dünya genelinde 150 milyona, ABD’de 50 milyona, ülkemizde ise 5 milyona ulaşacağı öngörülüyor.”

Prof. Dr. Atay, amiloid PET görüntülemesi sonucunda erken periyotta Alzheimer saptanan yahut saptanmayan hastaların görselleri üzerinden de bilgi verdi.