San Francisco’da şoförsüz taksi planına karşı çıkan taksicilerin protestosu, yapay zekanın toplumdaki rolüne dair süregelen tartışmaları bir sefer daha gündeme taşıdı.
Bu tartışmaların tam ortasında, ekonomist Maximilian Kasy’nin yeni yayımlanan kitabı The Means of Prediction: How AI Really Works (and Who Benefits) (Tahminin Araçları: Yapay Zekâ Gerçekte Nasıl Çalışır ve Kim Yararlanır?) dikkat çekiyor.
Kasy, Chicago Üniversitesi Yayınları’ndan çıkan kitabında, yapay zeka etrafında dönen çelişkili anlatıların tesadüf olmadığını öne sürüyor. Ona nazaran, “Yapay zeka insanlığın kurtuluşu” telaffuzunu savunan kesim, güçlü yatırımcılar ve teknoloji devlerinin yöneticileri. Lakin kelam konusu kesim bu iyimserliğin ekonomik ve politik getirilerinden faydalanıyor.
Bu kümeler, birebir vakitte devlet kontrolünü de istemiyor. Kasy, bu durumu açık bir “güç devşirme stratejisi” olarak tanımlıyor.
FELAKET SENARYOLARI
Nature’da yayınlanan bir kitap incelemesine nazaran ekonomist, öbür tarafta yapay zekanın insanlığı yok edebileceğini argüman eden fütürist filozoflar ve düşünürler olduğunu söylüyor.
Kasy’ye nazaran bu “felaket senaryosu” telaffuzları de birden fazla vakit tıpkı teknoloji etraflarından gelen fonlarla destekleniyor. Yani iki tarafın da “satacak bir hikâyesi” var.
Kitap, kamuoyunun bu karmaşık tartışmada kaybolmaması için yapay zekanın nasıl çalıştığını anlamaya yönelik temel bir okuryazarlık geliştirmesi gerektiğini savunuyor. Bilhassa otomasyon nedeniyle iş kayıplarının artabileceği bir gelecekte, halkın teknoloji hakkında şuurlu olması hayati değer taşıyor.
Kasy, yapay zeka sistemlerinin toplumdaki tesirini eşitsizlik ve güç ağırlaşması çerçevesinde ele alıyor. Kitabın ismi de Karl Marx’ın “üretim araçlarını denetim edenler, toplumu da denetim eder” kelamından yola çıkıyor.
Yazar, günümüzde “üretim araçlarının” yerini “tahmin araçlarının” (prediction engines) aldığını ve bu teknolojilerin istihdamdan toplumsal medya içeriklerine, hatta askeri gaye belirlemeye kadar birçok alanda karar verici hale geldiğini vurguluyor.
“AÇIK VE ANLAŞILIR OLMALI”
Ancak bu tartışmanın demokratik bir biçimde yürüyebilmesi için, Kasy’ye nazaran, yapay zeka sistemlerinin nasıl çalıştığı halka açık ve anlaşılır olmalı. Kitapta geniş yer verilen kısımlar, “makine öğrenimi” ve “derin öğrenme” üzere teknik kavramları sade bir lisanla açıklıyor.
“Sinir ağları yapay beyin değildir” başlıklı kısımda, bu sistemlerin insan beynini taklit etmediği, sadece bilgiden örüntü öğrenen matematiksel modeller olduğu vurgulanıyor.
Kasy, teknoloji şirketlerinin “Yapay zeka insan üzere düşünür” telaffuzunu şuurlu olarak kullandığını, bunun da teknolojinin hudutlarını ve ticari tabiatını gizlediğini savunuyor.
Yazar ayrıyeten, adalet, saklılık ve açıklanabilirlik üzere unsurlar çerçevesinde yapay zekanın nasıl düzenlenmesi gerektiğini tartışıyor. Lakin kitabın lisanı yer yer akademik ve ağır bulunuyor; örnek olaylar sonlu, tartışmalar ise birden fazla vakit teorik seviyede kalıyor.
Örneğin “adalet” kısmında Kasy, “liyakat temelli ayrımcılık” kavramını ele alıyor. Burada, verimliliği en yüksek çalışanları seçmek üzere tasarlanmış bir işe alım algoritması örneği veriliyor. Bu mantığa nazaran algoritma sırf kârı maksimize ettiği sürece “adil” sayılıyor, yani adalet bile ekonomik verimlilikle ölçülüyor.
Sonuç olarak The Means of Prediction, yapay zekaya dair optimist ya da felaketvari anlatılardan öte, kimin bu teknolojiden kar sağladığını sorgulayan politik bir çerçeve sunuyor.
Kasy’ye nazaran asıl soru şu: “Yapay zeka hakikaten insanlığın geleceğini mi şekillendiriyor, yoksa sadece gücü elinde tutanların çıkarlarını mı?”
