NASA yetkilileri, Mars’taki Perseverance keşif aracının Kızıl Gezegen’de topladığı sıra dışı bir örnekle ilgili yeni bir bulguyu bugün (10 Eylül) açıklayacağını duyurmuştu.
Duyuru, Mars’ta hayat bulunup bulunmadığına dair yıllardır merak edilen soruyu tekrar gündeme taşıdı. Toplumsal medyada ve basında yer alan bir dizi tezde uzay ajansının ömür bulgusu açıklayacağı öne sürüldü.
NASA’nın internet sitesinden canlı yayınladığı basın toplantısı Türkiye saatiyle 18.00’de başladı. Grup yayın sırasında görseller de paylaşıyor.
NASA NE BULDU?
Geçen yıl Perseverance, Mars’taki Jezero Krateri’nde bulunan “Bright Angel” (Parıldayan Melek) isimli eski bir göl yatağını incelerken “leopar benekleri” ve “haşhaş tanelerine” benzeyen sıra dışı işaretlere sahip bir kaya keşfetti. Dünya’da bu işaretler ekseriyetle mikroskobik canlıların yıllar evvelki etkinliklerinin habercisi kabul ediliyor.
Milimetre boyutunda koyu renkli dairelerden oluşan leopar benekleri ve daha küçük koyu noktalar halindeki haşhaş taneleri, “Cheyava Şelalesi” ismi verilen kayaçta bulundu. Bu işaretler, kalsiyum sülfat katmanları ortasında sıkışmış durumda. Kalsiyum sülfat ise ekseriyetle suyun varlığında oluşan bir mineral, yani ömür için gerekli şartlardan biri.
Bugün ise NASA, yeni bulgular açıkladı. Bunlar, Cheyava Şelalesi’nden alınan ve “Sapphire Canyon” (Safir Kanyon) diye isimlendirilen bir kaya örneğiyle birlikte “Masonic Temple” isimli bir başka örnekten elde edilen bulgular.
ÖRNEKLER NE SÖYLÜYOR?
NASA’nın açıklamasına nazaran Safir Kanyon isimli kayada ve “Masonic Temple” isimli bir öbür örnekte, kil bakımından varlıklı kayalar içinde kimyasal olarak indirgenmiş (bir kimyasal çeşidin ekseriyetle elektron kazanarak oksidasyon sayısını azalttığı bir yarı tepkime) demir fosfat ve demir sülfür minerallerine ilişkin yeşilimsi noktalar bulundu.
Dünya’da hem leopar benekleri hem de haşhaş taneleri mikrobiyal hayatla ilişkilendiriliyor. Zira bu çeşit canlıların güç üretmek için kullandıkları indirgeme–yükseltgenme (redoks) tepkileri, elektron kazanmış indirgenmiş halde demir ve kükürt birikintileri bırakıyor.
Milimetre boyutlarındaki leopar benekleri, etrafı siyah halkalarla çevrili küçük kabarcıklardan oluşuyor. Perseverance’ın araçlarıyla yapılan tahliller, bu halkaların demir ve fosfat içerdiğini ortaya koyuyor. Dünya’da bu çeşit unsurlar, çoklukla mikropların yönlendirdiği kimyasal süreçlerin eseri oluyor.
Queensland Teknoloji Üniversitesi’nden astrobiyolog ve Perseverance bilim grubu üyesi David Flannery, Space’e yaptığı açıklamada, “Bu benekler büyük bir sürpriz” dedi.
“Dünya’da kayalardaki bu çeşit özellikler ekseriyetle yer altındaki mikrobiyal hayatın fosilleşmiş izleriyle bağlıdır.”
YAŞAMIN VARLIĞI KESİN Mİ?
Ancak bu bulgular Mars’ta mikrobiyal ömrün keşfine dair kesin ispatlar manasına gelmiyor.
Zira Cheyava Şelalesi’ndeki işaretler ya mikroplar tarafından ya da çok yüksek sıcaklıklarda gerçekleşen, ömürle ilgisiz diğer tepkilerle oluşmuş olabilir.
Ancak Perseverance’ın araçlarıyla yapılan tahliller, bu izlerin sahiden indirgenmiş mineraller içerdiğini ortaya koydu. Bu da birinci açıklamanın daha mümkün olduğu manasına geliyor.
Yine de araştırmacılar, Mars’ta ömrün var olduğunu kesin olarak kanıtlamış değiller.
“MARS’TA HAYATIN VARLIĞINA DAİR EN GÜÇLÜ İŞARETLERDEN BİRİ”
Çarşamba günü NASA’nın duyurduğu ve Nature mecmuasında yayınlanan yeni araştırma makalesinin başyazarı Joel Hurowitz, merakla beklenen bu bulguların “şimdiye kadar Mars’ta hayatın varlığına dair en güçlü işaretlerden biri” olduğunu söyledi.
Washington Post’a konuşan Hurowitz, bu kayaları Perseverance’ın 2021’de Mars’a inişinden bu yana “astrobiolojik açıdan en heyecan verici örnekler” olarak nitelendirdi:
“Bu örnek, biyolojik kökenli olabilecek bir işaret, yani potansiyel bir biyoişaret içeriyor. Topladığımız başka örnekler için bunu söyleyemeyiz.”
SAFİR KANYON’UN KIYMETİ: “KANITLARIN BULUNDUĞU TEK YER”
NASA’nın resmi basın bülteni, keşif hakkında merak uyandıracak halde sonlu bilgi vermişti. Açıklamada, kelam konusu örneğin Temmuz 2024’te Jezero Krateri’nden toplandığı aktarılıyor.
Perseverance, Şubat 2021’den bu yana Mars’ın bu bölgesini inceliyor. NASA, Jezero Krateri’nin bir vakitler hayat barındırmış olabileceğini düşünüyor.
Safir Kanyon, isminin çağrışımının tersine bir yer hali değil, Mars’ta Perseverance tarafından toplanmış tek bir kaya örneği. NASA, topladığı her örneğe özel isimler veriyor.
Bu örneğin, “Neretva Vallis” isimli eski bir ırmak vadisinden geldiği ve bu vadinin de çok uzun vakit evvel Jezero Krateri’ne akan sular tarafından formlandığı düşünülüyor.
NASA, Safir Kanyon’un daha evvel “Cheyava Şelalesi” isimli öbür bir damarlı kayadan çıkarıldığını bildirmişti. Cheyava Şelalesi, yüzeyindeki haşhaş tohumu gibisi noktalar ve leopar desenleri ile dikkat çekiyor. Lakin en kıymetlisi, NASA’ya nazaran burası şu ana kadar Mars’ta hayatla bağlı olabilecek kimyasal tepkilerin ve organik moleküllerin ispatlarına rastlanan tek nokta.
ÖRNEKLER DÜNYA’YA GELECEK Mİ?
Cheyava Şelalesi ve yeni örnekler üzerinde Mars yüzeyinde yapılabilecek tahlillerin sonuna ulaşılmış durumda. Artık bu örneklerin Dünya’ya getirilip daha ayrıntılı incelenmesi gerekiyor.
Safir Kanyon, Perseverance’ın topladığı örnekler ortasında 25’inci sırada yer alıyor. NASA, bu örnekleri bir gün Dünya’ya getirmeyi planlıyor. Fakat Mars Örnek Getirme Programı (MSR), bütçe kısıtlamaları, karmaşık fırlatma planı ve siyasi önceliklerdeki değişiklikler nedeniyle belirsizlik içinde.
NASA’nın kelam konusu örneğin Dünya’da daha ileri tahlil edilip edilmeyeceğini açıklamamıştı. Lakin bilim insanları, bunun kuvvetle mümkün olduğunu düşünüyordu.
Şimdilik Perseverance, Mars’ta topladığı örnekleri kendisi tahlil edip yalnızca bulgularını Dünya’daki araştırmacılara iletebiliyor.
NASA, bulgularla ilgili bilimsel bir makalenin ilerleyen periyotta yayımlanacağını da duyurdu.
DEV TAKIM BASININ ÖNÜNDE
Geçen yıl Curiosity uzay aracı da bir kayayı parçalayarak Mars’ta saf kükürt ortaya çıkarmıştı. Perseverance da yüzeyinde dağılmış beyaz kayalar tespit ederek merak uyandırmıştı. NASA tüm bu keşifleri basın bültenleriyle açıklamıştı. Uzay aracının bu sefer gazetecilerin önünde geniş bir takımla basın açıklaması yapması merakı uygunca körükledi.
Uzay meraklıları uzun müddettir, “Safir Kanyon” kayasında biyolojik imzalar, yani bir vakitler gezegende var olmuş mikrobiyal hayatın belirtilerinin bulunduğuna inanıyordu.
Basın açıklamasına katılan isimler ortasında NASA’nın Vekil Yöneticisi Sean Duffy, Bilim Misyon Direktörlüğü Başkanı Nicky Fox ve Mars projelerinde misyon alan üst seviye bilim insanı Lindsay Hays da yer aldı.
