Utrecht Üniversitesi, Mars yüzeyindeki gizemli yarıkların nasıl oluştuğuna dair kıymetli bir bulguya imza attı.
Geophysical Research Letters mecmuasında yayımlanan araştırmaya nazaran, bu oluşumların ardında kuru buz olarak da bilinen donmuş karbondioksit blokları olabilir.
Araştırmayı yürüten yerbilimci Dr. Lonneke Roelofs ve grubu, Mars şartlarını birebir taklit eden laboratuvar deneylerinde, karbondioksit buz bloklarının gezegenin ince atmosferinde kayarken ve direkt gaz fazına geçerek (süblimleşme) kumda kanallar açabildiğini kanıtladı.
Roelofs, deney sırasındaki müşahedelerini, “Kumun içinden geçen buz bloklarını izlerken kendimi Dune sinemasındaki kum solucanlarını seyreder üzere hissettim” kelamlarıyla anlattı.
TEORİ BİRİNCİ DEFA İSPAT EDİLDİ
Aslında bilim insanları, karbondioksit buzunun Mars’taki kumul oluşumlarını şekillendirmede rol oynayabileceğini uzun müddettir düşünüyordu. Lakin bu teoriyi direkt kanıtlayan bir deney bugüne kadar yapılmamıştı.
Roelofs ve takımı, laboratuvar ortamında kuru buz bloklarıyla yarıklar oluşturmayı başararak Dünya’da gerçekleşmeyen ve daha evvel gözlemlenmemiş doğal bir süreci de ortaya çıkarmış oldu.
Mars’ta kış aylarında sıcaklığın eksi 120 dereceye kadar düşmesi, kumulların üzerinde karbondioksit buzu katmanları oluşturuyor. Bahar geldiğinde ise Güneş ışınları bu katmanları ısıtarak kararsızlaştırıyor; hakikaten bazen bir metreye varan büyüklükte buz kütleleri eğimlerden kopuyor.
Bununla birlikte, gezegenin ince atmosferi ve kumla buz ortasındaki keskin sıcaklık farkı, blokların alt kısmının süratle süblimleşmesine neden oluyor.
Oluşan gaz basıncı da buzun adeta “patlamasına” yol açarak etrafındaki kumu her istikamete savuruyor.
NASA MANZARALARIYLA ÖRTÜŞÜYOR
Science Daily’nin haberine nazaran Roelofs, deneydeki bu süreci, “Yüksek gaz basıncının bloğun etrafındaki kumu her istikamete nasıl fırlattığını açıkça gördüm” diye açıkladı.
Süblimleşme devam ettikçe buz bloğu yavaşça yamaç aşağı kayıyor ve bu sırada iki yanında yükseltiler bulunan uzun bir hendek açıyor.
Ortaya çıkan bu izler, NASA’nın HiRISE kamerasıyla çekilen Mars kumullarındaki yarıklara büyük ölçüde benziyor.
Mars yüzeyinin jeolojik biçimlenmesini inceleyen Roelofs, daha evvel süblimleşen karbondioksit buzunun krater duvarlarında derin kanallar açan moloz akıntılarını tetikleyebileceğini göstermişti.
Roelofs, “Bu araştırmadaki yarıklar farklı görünüyordu. Münasebetiyle ardında öteki bir süreç olmalıydı. Ben de bunu bulmaya çalıştım” tabirini kullandı.
DENEY ÖZEL “MARS ODASINDA” YAPILDI
Roelofs, bu olguyu daha detaylı incelemek gayesiyle yüksek lisans öğrencisi Simone Visschers ile birlikte İngiltere’nin Milton Keynes kentindeki Açık Üniversitede yer alan özel “Mars odasında” deneyler yaptı.
Söz konusu tesis, Mars’ın etraf şartlarını birebir taklit edecek halde tasarlandı ve proje, İngiliz Jeomorfoloji Derneği tarafından finanse edildi.
Deneyin detaylarını paylaşan Roelofs, “Farklı eğim açılarıyla kumul yamaçları oluşturup çeşitli denemeler yaptık. Karbondioksit bloğunu eğimin doruğundan aşağı bıraktık ve ne olacağını gözlemledik. Gerçek eğimi bulduğumuzda nihayet beklediğimiz sonuçları aldık” diye konuştu.
Roelofs, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Kuru buz bloğu, bir köstebek ya da Dune’daki kum solucanları üzere aşağıya gerçek kazılmaya başladı. Nitekim garip görünüyordu.”
Araştırma, tıpkı vakitte bu karbondioksit buz bloklarının Mars’ta nasıl oluştuğu sorusuna da cevap veriyor. Roelofs, bu blokların gezegenin güney yarımküresindeki çöl kumullarında geliştiği bilgisini paylaştı.
Kışın, kumul alanları bazen 70 santimetre kalınlığa ulaşan karbondioksit katmanıyla kaplanıyor. Baharda sıcaklık yükseldikçe bu katman süblimleşiyor ve gölgede kalan kumul doruklarından kesimler koparak bloklar halinde aşağı düşüyor.
Yamaç tabanına ulaştıklarında ise süblimleşme devam ediyor ve karbondioksit büsbütün gaz haline geçtiğinde kumda geriye boş bir çukur kalıyor.
“DÜNYA’YA BAKIŞ AÇIMIZI GENİŞLETİYOR”
İnsanlığın Mars’a olan ilgisini de kıymetlendiren Roelofs, “Mars en yakın komşumuz. Güneş Sistemi’nde ‘yeşil kuşak’a en yakın kayalık gezegen. Sıvı suyun var olabileceği şartların bulunması, hayatın kökenine ve mümkün dünya dışı yaşama dair soruların burada yanıtlanabileceği manasına geliyor” değerlendirmesini yaptı.
Roelofs, son olarak şunları ekledi:
“Ayrıca diğer gezegenlerin yüzey şekillenme süreçlerini araştırmak, Dünya’ya bakış açımızı da genişletiyor. Bu da farklı sorular sormamıza ve kendi gezegenimizdeki süreçleri daha güzel anlamamıza yardımcı oluyor.”
