İsrail’in Gazze’ye taarruzlarının “UCM’de soruşturulması çağrıları” cevap bekliyor

İsrail’in Gazze Şeridi’nde “soykırım, savaş ve insanlığa karşı işlediği suçlar” nedeniyle Memleketler arası Ceza Mahkemesinde (UCM) yargılanmasına ait davetler yükselirken, UCM’nin bu mevzuyu “ağırdan alması” dikkati çekiyor.

Gazze Şeridi’nde 7 Ekim’den bu yana birden fazla bayan ve çocuk 14 binden fazla kişinin öldürülmesi, Gazzelilerin zarurî göçe tabi tutulması, bölgeye nükleer bomba atma tehdidinin akabinde, İsrailli yetkililerin yargılanması konusunda yapılan davetlerin sayısı her geçen gün artıyor.

Bu talep, UCM’ye İsrail akınlarının soruşturulması için yapılan birinci müracaat değil. Bilhassa 2015’te Filistin’in UCM’ye üye olmasının akabinde, İsrail’in Gazze Şeridi, Batı Şeria ve Doğu Kudüs’te bu tarihten sonra işlediği cürümler UCM’nin yetki alanına girdi.

İsrail’in Gazze Şeridi’nde işlediği kabahatlere ait sunulan bilgiler, evraklar ve davalara karşın, UCM şimdi İsrail’i kınamadı, Başbakan Binyamin Netanyahu yahut rastgele bir yetkili hakkında yakalama kararı çıkarmadı.

Buna rağmen, Ukrayna’da işlenen hataları araştırması için 39 üye ülkenin sunduğu talebin akabinde UCM’nin Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin hakkında yakalama kararı çıkarması sırf 2 hafta sürmüştü.

Çok sayıda uzman, İsrail’in her seferinde ceza almaktan sıyrılmasına nasıl müsaade verildiğini, dünyanın gözü önünde işlenen; imajlar, ses kayıtları, görgü şahitleri hatta bazen faillerin itirafı ve işledikleri cürümlerle övünmeleriyle belgelenen “soykırım, insanlığa karşı cürümler ve savaş suçları” sebebiyle nasıl yakalama kararı çıkarılmadığını sorguluyor.

Bu noktada, Gazze’de dörtte üçü bayan ve çocuk 14 binden fazla kişi öldürülmüşken, memleketler arası toplumun, Netanyahu ve İsrail ordusu kumandanlarının en kısa müddette yargılanması için UCM’ye baskı yapıp yapamayacağı ehemmiyet arz ediyor.

Merkezi, Hollanda’nın Lahey kentinde bulunan UCM’nin, finans başta olmak üzere, üstünde tartısı bulunan Batı ülkelerinin baskılarından bağımsız biçimde Gazze’de savaş cürümlerine karışan İsrailli yetkililer hakkında tutuklama buyruğu çıkarabilir mi? sorusu tartışılıyor.

Uluslararası toplumdaki hareketlilik

Abluka altındaki Gazze Şeridi’ne yaklaşık bir buçuk aydır devam eden taarruzlar sonucu 14 binden fazla kişinin öldürülmesi, İsrail’in açıkça 2,3 milyon kişiyi Gazze’den Mısır’ın Sina Çölüne göçe zorlamaya çalışması, İsrailli bakanların 2023’te Filistinlilere karşı yeni bir Nekbe tehdidinde bulunması ve Gazze’ye nükleer bomba atma tehdidi, memleketler arası toplumu, İsrailli yetkililerin yargılanması için birden fazla cephede harekete geçmeye sevk etti.

UCM’nin 17 Kasım’da yaptığı açıklamaya nazaran, mahkemeye üye 5 ülke; Güney Afrika, Bolivya, Bangladeş, Komorlar Birliği ve Cibuti, İsrail’in Gazze Şeridi’ne yönelik hücumları hakkında soruşturma açılması talebinde bulundu.

Bu durum, Filistin’in İsrail kabahatlerinin UCM’ye taşınması talebinde yalnız olmadığını, UCM Başsavcısının soruşturmayı açması için 5 ülkenin daha dayanak verdiğini gözler önüne serdi.

Ayrıca, Kolombiya Cumhurbaşkanı Gustavo Petro ile Cezayir Cumhurbaşkanı Abdülmecid Tebbun’un İsrail hakkında UCM’ye şikayette bulunacağı istikametteki açıklamaları da halihazırda soruşturma talebinde bulunan 5 ülkenin sayısının artabileceğinin habercisi.

Çoğu Avrupa ülkesi ile Latin Amerika ülkelerinin yanı sıra Afrika ülkelerinin yarısı da UCM üyesi devletler ortasında yer alırken, birçok Arap, İslam ve Asya ülkesi, UCM’nin çeşitli davaları ele almadaki seçiciliği nedeniyle mahkemeye üye olmadı.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da mevzuyla ilgili, “İsrail idaresinin Memleketler arası Ceza Mahkemesinde yargılanması için birçok kanıt mevcut. İsrail’in işlediği savaş hatalarını bir Müslüman ülke işlemiş olsaydı, milletlerarası yargı yolu için özel bir gayrete gerek dahi kalmaz, süreç re’sen başlatılırdı.” açıklamasında bulunmuştu.

İsrail’in UCM’de yargılanması için yürütülen memleketler arası gayretlerden biri de Fransız avukat Gilles Devers’in, İsrail’in Gazze’de işlediği cürümlerin UCM’de soruşturulması için dünya çapından 500 avukattan oluşan ve daha sonra sayıları artan bir “avukat ordu” kurmasıydı.

Devers, 9 Kasım’da İsrail’in 7 Ekim’den bu yana Gazze’de işlediği kabahatlerin soruşturulması için UCM’ye şikayet dilekçesini verdi.

Türkiye Barolar Birliği de İsrail’in Gazze’de işlediği savaş hatalarının araştırılması için UCM’ye müracaatta bulunma kararı aldığını duyurmuştu.

Sayıları gitgide artan bu memleketler arası baskılar, Netanyahu başta olmak üzere İsrailli yetkililer hakkında UCM’de soruşturma açılmasını hızlandırabilir.

Ancak bu atak, İrlanda ve Belçika’nın olaylardan Tel Aviv’i sorumlu tutma fikrini desteklemesine karşın Almanya başta olmak üzere ABD’nin UCM üyesi olan Avrupalı ??müttefiklerinin tavrıyla çelişiyor.

UCM’nin İsrail aleyhindeki şikayetlere ait tutumu

Filistin’in 2012’de Birleşmiş Milletler Genel Heyeti’nde “üye olmayan gözlemci devlet” olarak kabul edilmesinin akabinde, Filistin Devlet Lideri Mahmud Abbas, ülkesinin UCM’ye üye olması için müracaatta bulunmuş ve 2015’te Filistin, UCM’ye resmi üye olarak katılmıştı.

Filistin’in UCM’ye üyeliği, İsrail’e Filistin halkına yönelik işlediği kabahatlerden ötürü dava açılabilmesi konusundaki birinci adım biçiminde yorumlanmıştı.

İsrail’in, Filistin halkına, Filistin’i destekleyen kişi ve kurumlara karşı işlediği hatalar nedeniyle 2015 öncesinde UCM’ye yüzlerce şikayette bulunulsa da mahkeme, bunların hepsini reddetti.

UCM’nin 2015 öncesindeki şikayetleri reddetmesi, Filistin üye devlet olmadığı için UCM’nin yargı yetkisinin bulunmaması, İsrail’in Mavi Marmara gemisine yönelik akınında 10 Türk vatandaşını öldürmesi örneği üzere, kurban sayısının “soykırım, insanlığa karşı işlenen hatalar, savaş cürümleri yahut taarruz suçları” seviyesine çıkacak kadar yüksek olmaması üzere münasebetlere dayandırılıyordu.

UCM’nin kurucu mutabakatı olan Roma Statüsü’ne nazaran, mahkemenin yetki alanına giren soykırım, savaş hataları, insanlığa karşı işlenen kabahatler ve hücum hataları hakkında soruşturma açılmasını talep etme yetkisine, UCM üyesi ülkeler, BMGK ve UCM Başsavcısı Karim Khan sahip.

Filistin’in üye olmaması, yıllarca İsrail’in UCM’de yargılanmasının önündeki ana engeldi lakin Filistin’in UCM’ye üye olmasıyla, işgal altındaki Batı Şeria, Doğu Kudüs ve Gazze Şeridi, UCM’nin yargı yetkisine dahil oldu.

Buna karşın UCM’nin İsrail’e ve İsrailli yetkililere yönelik suçlamalara ait soruşturması 2021’e kadar açılmadı. Daha sonra da İsrail’in işlediği hatalar hakkında bilgi toplanması ve tahlil süreci 6 yıl sürmüştü.

Batı Şeria, Doğu Kudüs ve Gazze’de işlenen cürümlere ait soruşturma açılmamasının önündeki bir öbür mahzur de İsrail’in UCM üyesi olmaması, mahkemenin otoritesini ve Filistin Devleti’ni tanımaması, vize vermeyi reddetmesinin yanı sıra argüman edilen kabahat mahallerine erişime, mağdurlar ve şahitlerle konuşmaya, hareket özgürlüğüne mahzur olması, kelam konusu hataları araştıracak makamlarla işbirliği yapmamasıydı.

Fakat UCM’nin eski Sudan Cumhurbaşkanı Ömer el-Beşir hakkında yakalama kararı çıkarması, üye olmayan devletler hakkında da karar çıkarıldığını gözler önüne serdi.

Yasalardaki boşluklar ile mahkeme üzerindeki siyasi, mali ve yordama ait baskılar, UCM’nin yetki alanındaki soykırım, savaş kabahati, insanlığa karşı işlenen cürümler ve atak hatalarıyla itham edilen İsrailli yetkililere karşı rastgele bir yakalama kararı çıkarmasını engelledi.

İsrail ve ABD, UCM’nin kurulmasına karşı çıkmıştı

BM çatısı altında UCM’nin kurulması ismine 1998’de yapılan oylamada 7 ülke ret oyu vermişti. Bu ülkeler ortasında ABD ve İsrail de yer alıyordu.

Mahkemenin kurulmasına karşı çıkan ABD ve İsrail, UCM’nin kurucu mutabakatı Roma Statüsü’nü başta imzalasa da 2002 yılında imzalarını geri çekti.

Tel Aviv idaresi, UCM ile işbirliği yapmayı reddetmenin yanı sıra, uygulamalarına yönelik rastgele bir tenkitte “antisemitizm” kartını oynamayı tercih etti.

İsrail, ayrıyeten Almanya ve Japonya başta olmak üzere birçok üye ülkeyi UCM’ye sağlanan finansmanı durdurmaya ve azaltmaya teşvik etti.

İsrail baskısına maruz kalan ülkelerin bu baskıya ne ölçüde karşılık verdiği bilinmemekle birlikte, UCM, son 3 yılda yetki alanına giren cürümlerle itham edilen hiçbir İsrailli yetkili hakkında yakalama kararı çıkarmadı.

Eski UCM Başsavcısı Fatou Bensouda, bir raporunda, UCM’nin iddianame çıkarmasında yavaşlığını, “İsrail yargı sistemi, halihazırda savaş kabahatleriyle itham edilenlerin cezalandırılmasını kapsıyor, bu durum UCM’nin tez edilen İsrail ihlalleri hakkında yargı yetkisine sahip olamayacağı manasına gelebilir.” sözleriyle legalleştirmeye çalışmıştı.