Amerika’da Teksas Üniversitesi’nde yapılan yeni bir araştırmaya nazaran, Covid’i ağır geçiren 57 yaş üzeri bireylerde erken Alzheimer, 70 yaş ve üstü bireylerde ise demans riski beş kat artıyor. Pekala, Covid-19 beyni nasıl etkiliyor?
Prof. Dr. Dilek Necioğlu Örken, dünyada 700 milyondan fazla Covid-19 hadisesi olduğunu ve bunun sonrası gelişen uzun Covid tesirlerinin giderek daha düzgün anlaşıldığını belirtti. “Covid-19 enfeksiyonunun akabinde yaklaşık %10 ila %35 ortasında bir küme, uzun Covid ismi verilen kalıcı tesirlerden muzdarip oluyor” diyen Örken, bu tesirlerin bazen hafif ve kısa periyodik olabileceğini, fakat birtakım hastalar için önemli bilişsel bozulmalar yaşandığını tabir etti.
Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Dilek Necioğlu Örken, Covid-19’un beyni nasıl etkilediğini şöyle açıklıyor;
“Bazı beşerler için bu tesirler hafif ve kısa ömürlü olabiliyor, fakat başkaları için de bilişsel bozulma yaratan kalıcı meseleler ortaya çıkartabiliyor. Bunun neden olabileceğine baktığımız vakit önümüzde kimi ipuçları var. Bu enfeksiyon ile nörodejenerasyon ortasında biyolojik bir etkileşim var. Zira bu enfeksiyonu geçirenlerde nörodejeneratif biyo belirteçlerin düzeyleri, bu türlü bir hastalıkları olmamasına karşın, enfeksiyonun akabinde yükseliş gösteriyorlar. Ayrıyeten birtakım bağışıklık reaksiyonları aracılığıyla da santral hudut sistemine ziyan vereceği düşünülüyor. Biliyorsunuz, daha evvel İngiltere beyin biyo-bankasından elde edilen bilgilerde hem limbik hem de koku alma yollarında beyin hacminde küçülme gösterilmişti otopsilerde. Münasebetiyle bu koku alma bozukluğu ve bilişin etkilenmesi tıpkı sendromik spektrumda olabilir. Artık bu çalışmada da dünyada birkaç ülkeden hasta alınıyor. İşte Arjantin, Kanada, Şili, Yunanistan, Hindistan, İtalya, Rusya ve İngiltere’den yüklü olarak aşağı üst 3537 kişilik bir küme. Bunun 2105’i enfekte, 1432 de enfekte olmayan, yani denetim olarak alınan küme. Bu bireylere mental olarak birtakım testler uygulandığında, genç ve orta yaşlı erişkinlerde hafif dikkat odaklanma bozukluğunu işaret ederken, yaşlı yetişkinlerde ise bellek, lisan ve yürütme fonksiyonlarında bozulma olduğunu bulmuşlar. Münasebetiyle hem yaşla değişen bir bilişsel işlevlerde bozulma var, hem de hastalığı ağır geçirenlerde ve koku alma bozukluğu yaşayanlarda bu bilişsel bozukluk daha fazla. Hasebiyle Covid 19’un bilhassa yaşlı yetişkinlerde beyin üzerinde derin ve kalıcı bir tesir yaratabileceğini vurguluyor bu çalışma. Yani genç erişkinlerde daha seçici, daha dikkat üzerinde bir bozulma. Lakin yaşlılarda, yani 59 yaş üzerindeki kimselerde hafif orta şiddette bunama ile erken Alzheimer hastalığından ayırt edilemeyecek bellek, lisan ve yürütücü fonksiyon bozuklukları görülüyor.”
“Bu enfeksiyonla nörodejenerasyon ortasında biyolojik bir etkileşim var. Bağışıklık reaksiyonları santral hudut sistemine ziyan verebiliyor. Ayrıyeten, beyin hacminde küçülmeler de gözlemlenmiş” diyen Prof. Dr. Örken, koku alma bozukluğunun ve bilişsel bozulmaların birbiriyle irtibatlı olabileceğini vurguladı.
Yapılan bir öteki araştırmada ise, Covid geçiren şahıslar üzerinde yapılan nöropsikolojik testlerin sonuçları dikkat cazip oldu. Bilhassa yaşlı yetişkinlerde bellek, lisan ve yürütme fonksiyonlarında bozulmalar tespit edildi.
HANGİ BELİRTİLERE DİKKAT EDİLMELİ?
Ağır Covid-19 geçirenlerin, bellek, lisan marifetleri ve dikkat konusunda meseleler yaşadığını belirten Prof. Dr. Örken, “Yani burada bellek, biliyorsunuz Alzheimer hastalığı için de birinci bozulan süreçlerden bir tanesi. Münasebetiyle ağır Covid geçirmiş olan şahısların, mental olarak birtakım unutkanlık yakınmaları varsa kesinlikle takibe alınmaları gerekiyor.” dedi. Prof. Dr. Dilek Necioğlu Örken ayrıyeten, “Bu çalışmada sözel akıcılıkta değerli bozukluk bulunmuş. Hasebiyle sözel akıcılık dediğimiz, konuşurken sözleri bulma, isimleri bulma elbette ki etkilenen alanlardan bir tanesi. Kesinlikle bu üslup yakınmaları olan ve bu formda Covid geçirmiş şahısların takibe girmeleri gerekir.” tabirlerini kullandı
BELİRTİLER VARSA NE YAPMALI?
“Bu yakınmalarla gelen bireylere nöropsikolojik testler uygulanarak durumları değerlendirilmeli ve gerektiğinde tedavi başlanmalıdır. Elbette ki o testlerden alınan sonuçlara nazaran de hastaya takip edilecek, tedavi başlanacak. Bunlar büsbütün kişinin belleğine, dikkatini gecikmeli hatırlamasını, sözel akıcılığını pahalandıran nöropsikolojik testler.”
COVİD-19 SONRASI ALZHEIMER YA DA DEMANS ŞİKAYETLERİ ARTTI MI?
Covid-19 sonrasında alzheimer ya da demans şikayeyleri arttı mı? sorusu da son derece merak ediliyor. Uzman isim bu soruya cevap olarak “Açıkçası bunu söylemek o kadar kolay değil epidemiyolojik olarak. Fakat yapılan çalışmalardan en azından yaşlı popülasyonda birçok nedenden ötürü demansı tetikleyebildiğini biliyoruz.” diyor.
ZONA AŞISI VE DEMANS RİSKİ
Son periyotta Galler’de yapılan bir araştırma, zona aşılarının bilhassa bayanlarda demans riskini azaltabileceğini ortaya koydu. Prof. Dr. Örken, bu çalışmanın hayli ilgi alımlı olduğunu lakin kullanılan aşının canlı zayıflatılmış aşı olduğunun altını çizdi. Yeni aşılarla bu tesirin ne kadar geçerli olduğuna dair kesin bir bilgi bulunmadığını belirtti.
SAĞLIKLI BEYİN İÇİN BESLENME ÖNERİLERİ
Beyin sıhhatinin korunmasında beslenmenin büyük değeri olduğunu söyleyen Prof. Dr. Örken, “Akdeniz tipi diyet, beyin sıhhatini korumak ve demansı önlemek için en tesirli yollardan biridir” dedi. Zerzevat, et, tavuk, balık ve kuru baklagillerden oluşan istikrarlı bir beslenme formunun, Alzheimer üzere dejeneratif hastalıklar için de değerli bir gözetici faktör olduğunu belirtti.
Covid-19’un uzun vadeli tesirleriyle uğraş etmek ve beyin sıhhatini korumak için vaktinde farkındalık oluşturmak büyük kıymet taşıyor. Unutkanlık, lisan bozuklukları ve bellek sorunları yaşayan Covid-19 hastalarının kesinlikle nöroloji uzmanına başvurmaları gerektiği, uzmanlar tarafından vurgulanan kritik bir husus olarak öne çıkıyor.
