Yapay zeka araştırmalarının mevcut teknolojik hudutlarına yaklaştığı bir periyotta, dikkatler giderek yeni bir alana kayıyor: İnsan beyin dokularıyla çalışan biyolojik bilgisayarlar. Şimdi çok erken kademede olan bu “biyobilgisayarlar” şimdilik sadece Pong üzere kolay oyunları oynayabiliyor yahut temel konuşma tanıma vazifeleri yapabiliyor.
Ancak alandaki süratli ilerleme, yapay zekaya komşu her şeye yatırım yağması, beden dışında beyin dokusu üretme tekniklerinin olgunlaşması ve beyin-bilgisayar arayüzlerinde süratli gelişmelerle biyoloji–teknoloji hudutlarının bulanıklaşması nedeniyle tedirginlik yaratıyor.
TEKNOLOJİ NE KADEMEDE?
Yaklaşık 50 yıldır nöronlar mikroelektrot dizileri üzerinde büyütülüyor, lakin asıl dönüşüm 2013’te kök hücrelerden üç boyutlu beyin organoidlerinin üretilebilmesiyle başladı. Bugün bu organoidler ilaç testlerinden gelişim araştırmalarına kadar yaygın olarak kullanılıyor.
Fakat uzmanlar, bu dokuların gerçek beyinlere kıyasla çok ilkel olduğunu, şuur yahut gelişmiş bilişsel kapasitelere sahip olmadığını vurguluyor.
“ORGANOİD ZEKA” TARTIŞMALARI
Dönüm noktası 2022’de, Avustralya merkezli Cortical Labs’ın nöronlardan oluşan bir sistemin Pong oynamayı öğrendiğini gösteren çalışmasıyla geldi. Bu deney büyük ilgi görse de “embodied sentience” (bedensel bilinç) üzere tabirlerin çok argümanlı olduğu ve kamuoyunu yanlış yönlendirdiği tenkitleri yükseldi.
Bir yıl sonra “organoid intelligence” (organoid zeka) kavramı ortaya atıldı. Lakin birçok uzman, bu tabirin yapay zekâ ile misal bir seviyeyi ima etmesinin yanlış olduğunu söylüyor. Etik tartışmalar ise teknolojinin suratına yetişemiyor; birçok araştırmacı acil etik rehberlik güncellemeleri daveti yapıyor.
TİCARİ YARIŞ KIZIŞIYOR
ABD, İsviçre, Çin ve Avustralya’daki şirketler ve üniversiteler biyobilgisayar geliştirme yarışına girmiş durumda.
İsviçreli FinalSpark, hudut organoidlerine uzaktan erişim hizmeti sunuyor. Cortical Labs, masaüstü biyobilgisayarı CL1 için hazırlık yapıyor, UC San Diego grubu de Amazon’daki petrol sızıntılarının hareketini iddia edecek organoid tabanlı bir sistem geliştirmeyi bile öneriyor.
Şimdilik bu teknolojilerin “zekâ” yahut “bilinç” sergilediğine dair bir delil yok; sırf kolay ahenk ve reaksiyon davranışları gözleniyor. Bilim insanları öncelikle tekrarlanabilir prototipler, daha büyük ölçekli sistemler ve gerçekçi kullanım alanları geliştirmeye odaklanıyor.
ETİK SIKINTILAR BÜYÜYOR
Bu küçük sistemlerin yarattığı büyük tasaların nedeni, içinde bulunduğumuz periyodun kendisi. Neuralink üzere beyin implantı projeleri ve biyoteknoloji vizyonları insan–makine sonunu daima zorluyor.
Teknoloji şimdi başlangıç kademesinde olsa da, kelam konusu tartışmaların yakın gelecekte çok daha ağır tartışılacağı kesin görünüyor.
