Ekim ayı, her yıl olduğu üzere bu yıl da Nobel dönemine konut sahipliği yapıyor. Fizik, kimya ve tıp alanlarındaki bilim insanları, Stockholm’de kimin altın madalyayı kazanacağını merakla bekledi.
Ancak matematikçiler için bu devir her zamanki üzere biraz buruk geçiyor, zira onların bir Nobel Mükafatı yok.
NEDENİ KISKANÇLIK YAHUT AŞK MI?
Matematik kısmında hiçbir vakit Nobel Mükafatı verilmedi. Üstelik yaygın kent efsanesinin tersine, Alfred Nobel’in bu kararı kıskançlık ya da aşk nedeniyle aldığına dair bir delil yok.
Rivayete nazaran Nobel, sevgilisi Sofie Hess’in ünlü matematikçi Gösta Mittag-Leffler’le münasebeti olduğunu öğrenince matematiği listeden çıkarmıştı. Gerçek neden çok daha az sansasyonel lakin Nobel’in karakterini yansıtır nitelikte.
1833-1896 yılları ortasında yaşayan İsveçli kimyager, mucit ve endüstrici Alfred Nobel, keşiflerin insanlığa yarar sağlayacağına inanan idealist bir figürdü. Ne var ki kendisinin en meşhur buluşu, dinamit oldu.
Vasiyetinde Nobel, “insanlığa en büyük faydası sağlayanlara” ödül verilmesini istedi. Şöyle yazmıştı:
“Fizik ve kimya mükafatları İsveç Bilimler Akademisi tarafından, fizyoloji yahut tıp mükafatı Karolinska Enstitüsü tarafından, edebiyat mükafatı Stockholm Akademisi tarafından, barış mükafatı ise Norveç Parlamentosu’nun seçeceği beş kişilik bir komite tarafından verilecektir.”
EKONOMİ MÜKAFATI SONRADAN EKLENDİ
Matematik bu listede hiç yer almadı. 1969’da İsveç Merkez Bankası’nın takviyesiyle iktisada bir ödül eklendi, lakin matematik hâlâ dışarıda kaldı.
Bunun en yaygın açıklaması, Nobel’in “uygulamalı bilim” meraklısı biri olması. Mühendislik, teknoloji ve insan hayatını direkt etkileyen keşifler onu büyülüyordu. Muhtemelen matematik, onun gözüne fazla soyut ve gerçek dünyadan kopuk görünüyordu.
Bugün bile Nobel ödüllerinin deneysel ve somut buluşlara öncelik verdiği görülüyor. Örneğin fizik kolu, teoriden beslense de son yıllarda süperiletken devrelerde kuantum tünelleme ya da makine tahsili üzere mühendisliğe yakın alanlardaki ilerlemeler ödüllendiriliyor.
BİR AÇIKLAMA DAHA VAR
IFL Science’a nazaran bahisle ilgili bir öbür açıklama ise İsveç’te matematikçilerin esasen epey hürmet görmesiydi.
Mittag-Leffler, periyodun hükümdarı Oscar II’nin yakın dostuydu ve Avrupa genelinde matematikçilere mükafatlar verilmesini sağlıyordu.
Yalnızca matematik değil, mühendislik, biyoloji ve etraf bilimleri üzere alanlar da Nobel kategorilerinde yer almıyor. Yeniden de bu alanlar vakit zaman dolaylı yollarla ödüllere girebiliyor. Örneğin tıp ya da fizyoloji mükafatları sık sık biyoloji temelli buluşlara -DNA’nın yapısının keşfi, genetik ve immünoloji çalışmaları gibi- veriliyor. Birebir formda yarı iletkenler, materyal bilimi yahut lazer teknolojisi üzere mühendislik muvaffakiyetleri da fizik ya da kimya altında ödüllendirilebiliyor.
Yani matematikçilerin kendilerine ilişkin bir Nobel mükafatı olmasa da, teselli sayılabilecek şeyler mevcut: Fields Madalyası, Abel Mükafatı ve tahminen de en değerlisi, her Nobel ödüllü keşfin onların denklemleri üzerinde yükseldiği gerçeği.
