Bulgaristan’ın Utro gazetesi yazarı Wanda Zembruska, 110 sene önce her köşesinde kanlı çatışmaların yaşandığı Çanakkale Mücadeleleri’ni dünyaya duyuran yegane kadın gazeteci olarak basın tarihine adını kazıdı.
1915 senesi temmuz ayında, Osmanlı-Bulgar Sınır Düzeltmesi Anlaşması’nın görüşmelerini bildirmek maksadıyla İstanbul’a gelen Zembruska, Çanakkale Cephesi’ni bizzat görmek için büyük bir gayret gösterdi. Tahminen bir ay müddetince cephenin civarlarına ulaşmanın yollarını arayan Zembruska, nihayetinde Tekirdağ vasıtasıyla Gelibolu Yarımadası’na vardı. Burada, 10 gün boyunca bomba ve havan toplarının gölgesinde, savaşın bütün şiddetini ve güçlüklerini yerinde inceleyerek notlar hazırladı.
MUSTAFA KEMAL’İN STRATEJİK YÖNETİCİLİĞİ
Zembruska mektuplarında, Anafartalar Grubu Komutanı Mustafa Kemal ile yaptığı görüşmelerde, onun askeri taktiklerine ve yönetici özelliklerine hayran kaldığını belirtiyor. Zembruska, Mustafa Kemal’in karargahındaki faaliyetleri ve kendisinin dengeli yönetim şeklini “Her şeyi becerikli bir satranç oyuncusu gibi idare ediyor” şeklinde betimliyor. Zembruska, Mustafa Kemal’in savaş alanındaki kararlarının, yüksek akıl ve özen gerektiren bir taktiksel planlama süreci olduğunu vurguluyor.
SAVAŞIN KADERİ: ANAFARTALAR
Zembruska mektuplarında İngilizlerin Anafartalar’a yapacağı saldırıya denk gelen bir zamanda Mustafa Kemal’in karargahına yaptığı ziyarete de yer veriyor. Ziyaret esnasında, Mustafa Kemal’in askerlerine sağladığı motivasyon ve onun ölçülü yönetimi hakkında kayda değer gözlemler yapan Zembruska, Mustafa Kemal’in savaşı kazandığı stratejiyi ve “Merminiz yoksa süngünüz var” sözünü de mektuplarına taşıdı.
Mektubunda, bir tabip subayın, geri püskürtme planının zekice çizilmiş olduğunu söylediğini aktaran Zembruska, “Gerçekten de böyle olduğu anlaşılıyor, mademki İngiliz dört saattir takviye kuvvetleriyle saldırıyor ve yeni 2,5 tümenden fazla asker atıyor 20 kilometrelik bir hatta. (Gelibolu Yarımadası’nın tüm savaş sınırı 50 kilometre civarında) Büyük savaş gemisi ve gemilerin topları da saldırıya destek veriyor ve bütün bunlar boşuna. Türkler, kızgın deniz dalgalarının parçalandığı bir kaya gibi duruyor.” ifadesini kullanıyor.
ÇANAKKALE’NİN GİZEMLİ SİMASI
Zembruska’nın, Çanakkale Cephesi’ne dair yazdığı mektuplar, savaşın mühim anlarını ve Mustafa Kemal’in yöneticilik özelliklerini ortaya koyuyor. Gazeteci, savaşın insani yönlerine de dikkat çekerek, Mehmetçik’in dayanıklılığını ve Türk ordusunun galip gelmesindeki rolünü yazılarında dile getirdi. Zembruska’nın kaleme aldığı bu mektuplar, hem savaşın detaylarına ışık tuttu hem de Mustafa Kemal’in önderliğini daha geniş bir topluluğa tanıttı.
TARİHE YOL GÖSTEREN MEKTUPLAR
Zembruska’nın, Çanakkale cephesinden gazetesine gönderdiği mektuplar, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Slav Dilleri ve Edebiyatları Bölümü Bulgar Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hüseyin Mevsim’in tercümesiyle 2019 senesinde yayımlanan “Muhabirimiz Çanakkale Cephesi’nden Aktarıyor” kitabında yer aldı.
Zembruska, yalnızca bir savaş muhabiri olarak değil, aynı zamanda savaşın insanlık tarafını anlatan bir tarih yazarı olarak da ön plana çıktı.
BASIN VE SANSÜR
Çanakkale Cephesi’ne giden Zembruska, sadece yazdığı haberlerle değil, savaşın gizlenen yönlerine dair de mühim bilgilere ulaştı. Gazeteciler, cepheye gitmeden önce askeri görevliler tarafından bilgilendirilmiş ve yazdıkları haberler Sansür Dairesi tarafından incelenmiştir. Bu dönemde basının rolü büyük bir ehemmiyet taşırken, Zembruska ve diğer gazeteciler, gerçekleri halkla buluşturma noktasında değerli bir görev üstlenmişlerdir.
